कलाकौशल्य ... शब्दांचे

प्रत्येक कलाकृती ही कला आणि कौशल्य या दोघांची मिळूनच बनलेली असते. कला अंगभूत असते तर कौशल्य मिळवता येते.  समजणे आणि उमजणे यात जो फरक आहे तोच शिकून येणे आणि उपजत असणे यात आहे. याविषयी "कट्यार काळजात घुसली " या नाटकात कविराज बाकेबिहारी यांच्या तोंडी खूप छान वाक्य दिली आहेत जे वास्तव आहे. त्यात मूळ फरक हा "विद्या आणि कला" असा आहे. विद्या आत्मसात करता येते परंतु कला ही आत आधीच असावी लागते. ती आत असलेली कला केंव्हा कशी प्रकट होईल ह्याला कुठलीही काल अथवा वयाची मर्यादा नाही. फक्त त्याठिकाणी "तानसेन जन्मालाच यावा लागतो ह्यापेक्षा तानसेन घडावा अशी परिस्थिति निर्माण व्हावी लागते...". हे लागू पडतं. संगीताची सरगम आणि आरोह अवरोह कळाले, रागांचे स्वरसमूह कळाले तरी ते त्या व्यक्तीच्या कंठातून निघतीलच असे नाही. किंवा एखाद्याला रागमालिका न कळूनही अचूक वाजवता अथवा गाता येऊ शकते. त्यावेळी त्याला स्वरांचे ज्ञान असते परंतु स्वरांची ओळख नसते असे म्हणता येईल. "ओळख असणे" ही विद्या आणि "ज्ञान असणे" हे उपजत असे म्हणता येईल.  उपजत कला आणि मग बाजूची परिस्थिती, कलेच...